جامع الشتات-ج4-ص434
بعضى را مؤجل.
وقبل از دخول معجل راكاسازى كند وبه دخول راضى شود.
آيا مؤجل ساقط مى‌شود يا نه؟ جواب: سقوط مؤجل در اين صورت راهى ندارد.
وعلما در اينجا دو مسأله ذكر كرده اند: يكى اين است كه هر گاه كسى دخول كند به زوجه وهنوز هيچ از مهر او را نداده باشد، يا بعضى را داده باشد ودخول كند، آيا مهر يا تتمه مهر ساقط مى‌شود يا نه.
ومشهور علما اين است كه ساقط نمى‌شود، به جهت عموم قرآن واخبار وخصوص احاديث معتبره واستصحاب وغير آن.
بلى شيخ نقل قولى كرده به سقوط مهر يا تتمه مهر، وبعضى آن را از ابو الصلاح نيز نقل كرده اند وكلام او ظهورى در اين ندارد.
ودليل اين قول اخبارى چند است كه دلالت بر آن دارد.
وآن اخبار (با وجودى كه معارض اند به اقوى از خود به مراتب شتى) از براى آنها تأويل ظاهرى هست كه در كتاب نكاح مناهج بيان كرده ام.
و از جمله آن احاديث خبرى است كه دلالت دارد بر اين كه (هر گاه كسى دخول كرد به زوجه، مهر عاجل او ساقط مى‌شود) واين حديث با وجودى كه دلالت دارد بر عدم سقوط آجل واين خلاف مطلوب مستدل است، تاويل آن اين است كه از اخبار بسيار ظاهر مى‌شود كه در صدر اول مهر را دو حصه مى‌كردند بعضى راعاجل مى‌كردند وبعضى را آجل.
وگويا عاجل آن شرط دخول بوده، پس چون دخول واقع شده، ظاهر اين است كه ياعاجل مهر را گرفته يا از زوج ساقط كرده وتمكين داده.
وگويا مراد اين باشد كه در صور ت دعوى زوجه مهر را بعد دخول وانكار زوج، قول قول زوج است بنابر آن ظاهرى كه در آن عرف وعادت قديم بوده.
واما در امثال زمان ما كه چنين عرف وعادتى نيست، پس اين تأويل هم جارى نيست وبعضى اين خبر را بر تقيه كرده اند.
ومسأله دوم مفوضة البضع است.
يعنى زنى كه در حين عقد مهرى از براى او تعيين نشده، كه هر گاه زوج به او چيزى بدهد.
قبل از دخول، همان مهر او است، مگر اين كه شرط كند كه مهر غير اين است واين مهر نيست، يا اين بعض مهر است وبعض ديگر را