امام علی و علم و هنر-ج1-ص178

[40] ذي قار، محلّي است در نزديکي شهر بصره، همان سرزميني که در آنجا بين سپاه ايران و مسلمانان جنگ در گرفت و مسلمانان پيروز شدند.

[41] شرح ابن ابي الحديد، ج2، ص187.

[42] آيا واقعيّت هاي يادشده به عمليّات غوّاصان رزمنده ايران در حمله به شهر بصره ارتباط ندارد؟ که از زير آب بدون سر و صدا و گرد و غباري با پاهاي چونان پاي شتر مرغ پيش مي رفتند؟.

[43] لقمان 34.

[44] خطبه 128 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلّف، که برخي از اسناد و مدارک آن به شرح زير است:

1- کتاب المحاسن والمساوي ص 41: بيهقي شافعي (متوفاي 569 ه)
2- کتاب أمالي: شيخ صدوق (متوفاي 381 ه)
3- غررالحکم ج 329 : ج 3 ص 36: آمدي (متوفاي 588 ه)
4- معدن الجواهر ص 226: کراجکي (متوفاي 449 ه)
5- صحيح مسلم ج 8 ص 184: مسلم بن حجاج (متوفاي 261 ه)
6- کتاب الفتن: نعيم بن حماد (متوفاي 228 ه)
7- کتاب الفتن: ابن بزاز (متوفاي 249 ه)
8- صحيح بخاري ج 4 ص 34: بخاري (متوفاي 26 ه)
9- بحارالانوار ج32 ص250 ح197 ب4: مجلسي (متوفاي 1110 ه).

[45] اشاره به علم اُکولوژي EGOLOGIEتأثير عوامل زيست محيطي در افکار و اخلاق انسان است که عوامل جغرافيايي در مناطق گوناگون زمين أثرات متفاوتي در رفتار و افکار انسانها دارد.

[46] خطبه 13 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلّف، که برخي از اسناد و مدارک آن به شرح زير است:

1- بحارالانوار ج32 ص236 ح189 وص245: مجلسي (متوفاي 1110ه)
2- تذکرة الخواص ص79 الباب الرابع: ابن جوزي حنفي (متوفاي 654 ه)
3- ارشاد ص123: شيخ مفيد (متوفاي 413 ه)
4- احتجاج ج1 ص250 و402: طبرسي (متوفاي 620 ه)
5- تفسير القمي ج2 ص316: علي بن ابراهيم (متوفاي 307 ه)
6- کتاب أمالي ص703 م40: شيخ طوسي (متوفاي 460 ه)
7- تفسير برهان ج4 ص256: بحراني (متوفاي 1107 ه)
8- بحارالانوار ج57 ص224: علامه مجلسي (متوفاي 1110 ه).

[47] خطبه 116 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤلّف، که برخي از اسناد و مدارک آن به شرح زير است:

1- مروج الذهب ج 2 ص 112: مسعودي (متوفاي 346 ه)
2- تهذيب اللغة ج7 ص101 (ماده خضر): أزهري (متوفاي 370 ه)
3- کتاب البلدان ص 181: ابن فقيه (متوفاي 300 ه)
4- النهاية ج 5 ص 170: ابن اثير شافعي (متوفاي 606 ه)