آفرینش های هنری در نهج البلاغه-ج1-ص237
زبان های دیگر وجود دارد. ضرباهنگ آوایی از این همشینی و مجاورت پدید می آید؛ چون « حرف در زبان عربی اشاره ویژه ای دارد و اگر قطعاً بر معنایی دلالت نکند، دلالتی اشاری دارد که در جان مخاطب فضایی را بر می انگیزاند که آن را برای پذیرش معنا آماده می سازد ».[1]
حضرت در خطبه ذیل که در سرزنش مردم بصره پس از جنگ جمل ایراد شده است، می فرماید: « أخلاقُکُم دِقاقٌ وَ عَهدُکُم شِقَاقٌ وَ دِینُکُم نِفَاقٌ وَ مَاؤُکُم زُعَاقٌ …:[2] خلق و خویتان همه فرومایگی، پیمان هایتان گسستنی و دینتان دورویی و آبتان شور است ».
حرف « قاف » از حروف انفجاری است و این هماهنگی میان لفظ و معنا را می رساند که حضرت عليه السلام برای بیان خشم خود و معنایی که در دل دارد، آن را با آوایی آورده که در رسابودن با آن معنا هماهنگ است. این از ویژگی های یک متن ادبی و تأثیرگذار است که برای بیان احساس خشم و نفرت و غضب از آواهایی در واژگانی استفاده می کند که با آن هماهنگ است. این ویژگی یعنی همنشینی آواها و هماهنگی آنها در واژگان، از عوامل موسیقایی متن است. این ویژگی در بسیاری از متون نهج البلاغه یافت می شود که بسته به موقعیت مخاطب و موقعیت گوینده و فضای حاکم بر گفتمان، آواهایی انتخاب می شود که با هر سه عنصر حاضر در گفتمان مطابقت دارد؛ لذا گاه این موسیقی تند است و گاه نرم.
در خطبه ذیل که در سرزنش و نکوهش دنیاست، حضرت از سه ویژگی در متن بهره می گیرد: