آفرینش های هنری در نهج البلاغه-ج1-ص195

سقوط شجاعت و دلیری آنان است. تفسیر « اتباع البهیمة » کنایه از نادانی و سبک سری و کم ایمانی آنهاست که از شتری پیروی کردند. « رغا فاجبتُمْ » که منظور شتر عایشه است؛ اما کنایه از فراخوان عایشه به جنگ است. « عُقِر فهربتُم » باز منظور شتر عایشه است؛ اما کنایه از شکست و سرافکندگی است.

در عبارت « عِبادَاللّهِ زِنُوا أنفُسَکُم مِن قَبلِ أن تُوزَنُوا وَ حاسِبُوهَا مِن قَبلِ أن تُحاسَبُوا وَ تَنَفَّسُوا قَبلَ ضِیقِ الخِنَاقِ :^[1] ای بندگان خدا، پیش از آنکه شما را بسنجند، خود را بسنجید و پیش از آنکه از شما حساب کشند، از خود حساب بکشید و پیش از آنکه گلویتان را بفشارند، نفس بر آورید ». در این عبارت که سفارش به امری اخلاقی یعنی محاسبه نفس است، تعبیر « ضیق الخناق » کنایه از ازدست رفتن فرصت های عمر است؛ یعنی پیش از آنکه فرصت از دست برود و امکان اقدام به عمل از آدمی گرفته شود، به محاسبه خویشتن بپردازید.

گاه در کنایه ای با بهره گیری از امری محسوس برای امری معقول و ذهنی، تصویری ارائه می شود که با دقت باید به مقصود کنایه پی برد؛ یک نمونه را در جملات زیر می توانیم ببینیم: « فَإنّکُم لَو عَایَنتُمْ مَا قَد عَایَنَ مَن مَاتَ مِنکُم، لَجَزِعْتُمْ وَ وَهِلْتُم وَ سَمِعتُمْ وَ أطَعتُم وَ لَکن مَحْجوبٌ عَنکم مَا قَد عَایَنُوا وَ قَریبٌ مَا یُطرَحُ الحِجابُ :^[2] اگر آنچه را مردگان شما پس از مرگ دیده اند، می دیدید، بی تابی می نمودید و هراس بر شما چیره می شد و آنچه را نشنیده اید، می شنیدید، سر به فرمان خدا می آوردید؛ ولی آنچه مردگانتان پس از مرگ دیده اند، اکنون از چشم شما نهان است و به زودی پرده ها برداشته می شود ».

در این جملات تعبیر « یطرح الحجاب » کنایه از مرگ است. کناررفتن