آفرینش های هنری در نهج البلاغه-ج1-ص188

پس از ترک شیرخوارگی طلب کرده باشد. ایشان می فرماید: « وَ إِنَّ أعظَمَ حُجَّتِهِم لَعَلی أَنفُسِهم یَرتَضِعونَ أُمّاً قَد فَطَمَت :^[1] هر دلیلی که بیاورند، به زیان خود آن هاست؛ از مادری شیر می خواهند که پستانش خشکیده است …».

در این عبارت استعاره ای تمثیلی وجود دارد؛ یعنی استعاره ای که وجه شبه برگرفته از چند چیز باشد؛ به عبارت دیگر یکی از دو صورت دو حالت برگرفته شده را به دیگری تشبیه می کنند و بعد ادعا می شود که صورت مشبه از جنس مشبه به است و همان لفظی که بر مشبه به اطلاق می شود، بر مشبه نیز اطلاق می شود .^[2] استعاره تمثیلی حکم ضرب المثل را دارد. اینکه حضرت عليه السلام از این گونۀ بیانی استفاده می کنند و از تصویر واقعی یا استعاره تمثیلی بهره می گیرند، به دلیل آن است که تصویر از اندیشه رساتر است.

در عبارت زیر زبان استعاری میان دو تصویر رابطه برقرار کرده است. حضرت می فرماید: « لَابنُ أبی طالِبٍ آنَسُ بِالمَوتِ مِنَ الطّفلِ بِثَدیِ أُمِّهِ …:^[3] به خدا سوگند دلبستگی پسر ابوطالب به مرگ از دلبستگی کودک به پستان مادر بیشتر است ».

در این رابطه، مرگ به تولد شبیه شده است؛ یعنی تولد در تصویر انس گرفتن کودک با پستان مادرش ترسیم شده است و هدفی که امام عليه السلام قصد آن را دارد، از طریق همین دو دلالت متضاد تحقّق می یابد. مرگ که پایان زندگی مادی آدمی است، با چیزی پیوند می خورد که نمایانگر آغاز زندگی مادی است.

در عبارت زیر در باب جنگ نیز استعاره برای ایجاد هول و هراس در دشمن به کار رفته است: