الگوهای رفتاری امام علی (ع) و علم و هنر-ج1-ص103

پس اگر در دل اميدى پديد آيد، طمع آن را خوار گرداند، و اگر طمع بر آن هجوم آورد حرص آن را تباه سازد، و اگر نوميدى بر آن چيره شود، تاءسّف خوردن آن را از پاى درآورد، اگر خشمناك شود كينه توزى آن فزونى يابد و آرام نگيرد، اگر به خشنودى دست يابد، خويشتن دارى را از ياد برد، و اگر ترس آن فرا گيرد پرهيز كردن آن را مشغول سازد.

و اگر به گشايشى برسد، دچار غفلت زدگى شود، و اگر مالى به دست آورد، بى نيازى آن را به سركشى كشاند، و اگر مصيبت ناگوارى به آن رسد، بى صبرى رسوايش كند، و اگر به تهيدستى مبتلا گردد، بلاها او را مشغول سازد، و اگر گرسنگى بى تابش كند، ناتوانى آن را از پاى درآورد، و اگر زيادى سير شود، سيرى آن را زيان رساند، پس هر گونه كُندروى براى آن زيانبار، و هرگونه تُندروى براى آن فساد آفرين است .

قال كميل بن زياد: اءخذ بيدي اءميرالمؤ منين علي بن اءبي طالب عليه السلام ، فاءخرجني إ لى الجبّان ، فلما اءصحر تنفس الصّعَداء، ثم قال : و قال عليه السلام : يَا كُمَيْلُ بْنَ زِيَادٍ، إِنَّ هذِهِ الْقُلُوبَ اءَوْعِيَةٌ، فَخَيْرُهَا اءَوْعَاهَا، فَاحْفَظْ عَنِّي مَا اءَقُولُ لَكَ:

اى كميل بن زياد! اين قلب ها ظرفهايى هستند، كه بهترين آنها نگاهدارنده ترين آنهاست ، پس آن چه را مى گويم نگاهدار.

1 اءصناف النّاس

النَّاسُ ثَلاَ ثَةٌ: فَعَالِمٌ رَبَّانِيُّ، وَمُتَعَلِّمٌ عَلَى سَبِيلِ نَجَاةٍ، وَهَمَجٌ رَعَاعٌ اءَتْبَاعُ كُلِّ نَاعِقٍ، يَمِيلُونَ مَعَ كُلِّ رِيحٍ، لَمْ يَسْتَضِيئُوا بِنُورِ الْعِلْمِ، وَلَمْ يَلْجَؤُوا إِلَى رُكْنٍ وَثِيقٍ.

مردم سه دسته اند، دانشمند الهى و آموزنده اى بر راه رستگارى ، و پشّه هاى دست خوش باد و طوفان و هميشه سرگردان ، كه بدنبال هر سر و صدايى مى روند، و با وزش هر بادى حركت مى كنند، نه از روشنايى دانش نور گرفتند، و نه به پناهگاه استوارى شتافتند.

2 فضل العلم

يَا كُمَيْلُ، الْعِلْمُ خَيْرٌ مِنَ الْمَالِ، الْعِلْمُ يَحْرُسُكَ وَاءَنْتَ تَحْرُسُ الْمَالَ. وَالْمَالُ تَنْقُصُهُ النَّفَقَةُ، وَالْعِلْمُ يَزْكُو عَلَى الاِْنْفَاقِ، وَصَنِيعُ الْمَالِ يَزُولُ بِزَوَالِهِ. يَا كُمَيْلُ بْنَ زِيَادٍ، مَعْرِفَةُ الْعِلْمِ دِينٌ يُدَانُ بِهِ، بِهِ يَكْسِبُ الاِْنْسَانُ الطَّاعَةَ فِي حَيَاتِهِ، وَجَمِيلَ الاُْحْدُوثَةِ بَعْدَ وَفَاتِهِ. وَالْعِلْمُ حَاكِمٌ، وَالْمَالُ مَحْكُومٌ عَلَيْهِ.

اى كميل : دانش بهتر از مال است ، زيرا علم تو را نگهبان است ، و مال را تو بايد نگهبان باشى ، مال با بخشش كاستى پذيرد امّا علم با بخشش ‍ فزونى گيرد، و مقام و شخصيّتى كه با مال به دست آمده با نابودى مال ، نابود مى گردد. اى كميل بن زياد! شناخت علم راستين (علم الهى ) آيينى است كه با آن پاداش داده مى شود، و انسان در دوران زندگى با آن خدا را اطاعت مى كند، و پس از مرگ ، نام نيكو به يادگار گذارد، دانش ‍ فرمانروا، و مال فرمانبر است .

3 فضل العلماء

يَا كُمَيْلُ، هَلَكَ خُزَّانُ الاَْمْوَالِ وَهُمْ اءَحْيَاءٌ، وَالْعُلَمَاءُ بَاقُونَ مَا بَقِيَ الدَّهْرُ:

اءَعْيَانُهُمْ مَفْقُودَةٌ، وَاءَمْثَالُهُمْ فِي الْقُلُوبِ مَوْجُودَةٌ.

اى كميل ! ثروت اندوزان بى تقوا مرده گرچه به ظاهر زنده اند، امّا دانشمندان ! تا دنيا برقرار است زنده اند، بدن هايشان گرچه در زمين پنهان امّا ياد آنان در دلها هميشه زنده است .

4 اءصناف المتعلّمين

هَا إِنَّ ها هُنَا لَعِلْما جَمّا (وَاءَشَارَ بِيَدِهِ إِلَى صَدْرِهِ) لَوْ اءَصَبْتُ لَهُ حَمَلَةً! بَلَى اءَصَبْتُ لَقِنا غَيْرَ مَاءْمُونٍ عَلَيْهِ، مُسْتَعْمِلا آلَةَ الدِّينِ لِلدُّنْيَا، وَمُسْتَظْهِرا بِنِعَمِ اللّهِ عَلَى عِبَادِهِ، وَبِحُجَجِهِ عَلَى اءَوْلِيَائِهِ؛ اءَوْ مُنْقَادا لِحَمَلَةِ الْحَقِّ، لاَ بَصِيرَةَ لَهُ فِي اءَحْنَائِهِ، يَنْقَدِحُ الشَّكُّ فِي قَلْبِهِ لاَِوَّلِ عَارِضٍ مِنْ شُبْهَةٍ. اءَلاَ لاَ ذَا وَلاَ ذَاكَ! اءَوْ مَنْهُوما بِاللَّذَّةِ، سَلِسَ الْقِيَادِ لِلشَّهْوَةِ، اءَوْ مُغْرَما بِالْجَمْعِ وَالاِْدِّخَارِ، لَيْسَا مِنْ رُعَاةِ الدِّينِ فِي شَيْءٍ، اءَقْرَبُ شَيْءٍ شَبَها بِهِمَا الاَْنْعَامُ السَّائِمَةُ! كَذلِكَ يَمُوتُ الْعِلْمُ بِمَوْتِ حَامِلِيهِ.