نقاشی و مجسمه سازی در آینه فقه-ج1-ص14
گروهي بر امام باقر وارد شدند، ديدند حضرت بر روي فرشي نشسته كه داراي تماثيل است در اين باره از او سئوال كردند، فرمود: خواستم به آن اهانت كنم.46
3 – شيخ صدوق از امام باقر (ع) روايت كرده است كه فرمود:
اشكالي ندارد كه بر روي تمثال نماز بخواني، اگر در زير پايت قرار گيرد.47 كليني از ابوبصير روايت كرده است كه از امام صادق (ع) درباره پشتي و زيراندازي كه داراي تمثال است سئوال كردم. فرمود: اشكالي ندارد. گفتم: خود تمثال چطور؟ فرمود هرچيزي كه لگد شود اشكالي ندارد.48
روايات فراواني وارد شده كه اين مضمون را با بيان‌هاي مختلف افاده مي‌كنند، از اين رو بسياري از فقهاي شيعه و سني اهانت به تصاوير و تماثيل را مجوز استفاده از آنها دانسته‌اند؛ كه از آن جمله است شيخ طوسي49، كيدري50، علامه حلي51، شهيد اول52 و مقدس اردبيلي.53
از اين روايات و فتاوي استفاده مي‌شود موضوع بحث، تماثيل و تصاويري است كه مورد تعظيم مشركان و بت‌پرستان بوده است و ائمه (ع) به پيروان خود دستور داده‌اند با اهانت به آنها خود را از شبهه گرايش به بت تبرئه كنند. در غير اين‌صورت اهانت به مجسمه و نقاشي كاري عاقلانه نيست و حسني ندارد كه شارع ما را به آن مكلف كند.
4- طبق پاره‌اي از روايات برخورد معصومين با نقاشي و مجسمه به گونه‌اي بوده است كه معلوم مي‌شود اين موضوع از نظر ايشان قابل اغماض بوده است.
به چند روايت در اين زمينه توجه فرماييد.
4-1- در مكارم الاخلاق از امام صادق (ع) روايت شده كه فرمود: گاهي براي نماز برمي‌خيزم مي‌بينم در مقابلم يك پشتي وجود دارد كه داراي عكس پرنده است من براي نماز پارچه‌اي روي آن مي‌اندازم و فرمود: از شام برايم زيراندازي هديه آورده‌اند كه عكس پرنده دارد، دستور دادم سرپرندگان را به شكل درخت تغيير دهند.54
4-2- برقي روايت كرده است كه شخصي به امام باقر (ع) عرض كرد:
خدايت رحمت كند! اين تمثال‌ها چيست كه در خانه‌هاي شما مي‌بينم. حضرت فرمود: اينها مال زنهاست. يا فرمود: مربوط به اتاق زنهاست.55
4 -3 – مسلم در صحيح خود از عايشه همسر پيامبر اكرم (ص) روايت كرده است كه گفت: پارچه عكس داري داشتم كه بر در گنجه‌اي آويخته بودم، آن سو كه پيامبر اكرم (ص) نماز مي‌خواند، حضرت فرمود: اين را از مقابل من بردار. من هم آن را برداشتم و از آن دو پشتي درست كردم.56 5 – بعضي از فقها علي رغم اينكه صورتگري را في الجمله حرام مي‌دانند به صراحت گفته‌اند كه اگر مجسمه براي غرضي عقلايي ساخته شده جايز است.
حضرت امام در تحليل روايت تحف العقول آورده است: تمثال روحانيون كه مردم آنها را عبادت و تكريم مي‌كنند حرام است ولي آنچه مردم از آن بهره‌اي مثل تزئين و ساير اغراض عقلاني مي‌برند حلال است خواه تمثال روحاني باشد يا غيرروحاني.57
همچنين بسياري از فقهاي اهل سنت گفته‌اند: ساختن عروسك براي بازي دختر بچه‌ها جايز است چرا كه دختر بچه‌ها به اين وسيله تربيت كودك را تمرين مي‌كنند.58
از مجموع اين قرائن استفاده مي‌شود كه دين مقدس اسلام بين صورتگري عادي با صورتگري براي ساخت بت و هياكل عبادت تفاوت قائل است و موضوع حكم در ادله‌اي كه برحرمت صورتگري دلالت دارند بتگري است. بنابراين ساختن مجسمه و كشيدن نقاشي در صورتي كه با گرايش عبادي نباشد جايز است.