هنرهای تصویری و تجسمی در نگاه شیخ انصاری-ج1-ص12

پس از تبيين حرمتِ تصوير موجودات داراى روح، شيخ، به اين نكته مى پردازد كه اگر تصوير موجودات داراى روح، تصويرى كامل نباشد، بلكه بخشى از اعضا و قسمتهاى وجود آنها را بنماياند، حرام نخواهد بود.

بنابراين، اگر تصوير حيوانى تا نيمه بدن صورت گرفته باشد و يا نقش انسانى بدون پا، يا دست كشيده شده باشد، حرام نخواهد بود.

بلى، در ترسيم جزئى از بدن حيوان يا انسان، دو فرض وجود دارد:

1. گاهى نقش نيمى از بدن حيوان كشيده مى شود، ولى عكس به گونه اى است كه در نشان دادن حيوان، كامل به نظر مى آيد; چرا كه آن نيم ديگر، در پندار بيننده حضور دارد. مثل انسانى كه بر زمين نشسته و قسمتى از پاهايش ديده نمى شود و بيننده، اين گونه تصوير را تصوير ناقص نمى شمرد.

گاهى ممكن است كه حتّى عرف و مردم، بگويند كه اين تصوير ناتمام است و ناقص.

باور شيخ بر اين است كه ملاك در تعيين ناقص بودن و ناقص نبودن تصوير، داورى عرف مى باشد26. يعنى آن تصويرى به راستى ناتمام و ناقص به شمار مى آيد كه عرف مردم بگويند تصوير كاملى از حيوان يا انسان نيست.

مبناى نظر شيخ، در جواز تصوير انسان يا حيوانِ نا تمام، رواياتى است رسيده از ائمه(ع).

امام باقر(ع) مى فرمايد:

(لابأس بان يكون التماثيل في البيوت اذا غيّرت رؤوسها منها وترك ماسوى ذلك27).

وجود تصاوير در خانه، مانعى ندارد، به شرط اين كه در قسمت سر آنها تغييراتى به وجود آيد و از شكل اصلى برگردانده شود.

شايان توجّه است كه واژه (تماثيل) در اين روايت، به معناى عكس و نقش حيوانات گرفته شده است. زيرا تماثيل به دو قسم تقسيم نشده اند: يكى حيوانات داراى سر و اندام و ديگرى فاقد سر، مانند دشت و دريا، بلكه مستقيماً تماثيل از نوعى به شمار آمده كه حيوان يا انسان باشد و سر و بدن داشته باشد.