مجمع المسائل-ج1-ص8
فقيهى نامدار شده كه خود تشكيل يك كتاب مستقل و بزرگ داده و رساله‌هائى كه بصورت سؤال و جواب در دسترس است غالبا از همين گونه پرسشها صورت گرفته كه در خلال دورانى از فقيهى مورد توجه در هر عصرى شده و بعدها در دسترس عموم قرار گرفته است و لذا قسمتى از رساله‌ها و كتب فقهى مختلفى كه داريم بصورت سؤال و جواب است هر چند كه گاهى طرح اين پرسشها و پاسخها از طرف مؤلف و بعنوان روش آسان براى ياد گرفتن بكار رفته و مسبوق به سؤالى از كسى و جائى نيست كه مى‌توان از اين نمونه كتابها، كتاب (جواهر الفقه) قاضى ابن براج را نام برد وليكن نوع سؤالها همان مطالبى است كه از بلاد و نواحى از فقها پرسش شده است و در فهرست كتابهاى علماء بزرگ سابق مانند شيخ مفيد و سيد مرتضى و شيخ طوسى و شيخ صدوق اين نوع كتابها زياد است و مسائل طرابلسيه و مسائل رسيه سيد مرتضى از اين قبيل است.
و از جمله كتابهاى صدوق كتاب جوابات مسائل وارده از واسط وجوابات مسائل وارده از قزوين و جوابات مسائل وارده از مصر و جوابات مسائل وارده از بصره و جوابات مسائل وارده از كوفه را نام برده‌اند (1).
بارى تعداد عمده‌اى از بزرگان، كتابهاى سؤال و جواب داشته‌اند و از جمله در اين اعصار اخيره، مرحوم ميرزاى قمى ” كتاب جامع الشتات ” نوشته كه مجموعه‌اى بزرگ و ارزشمند است و آن مرد بزرگ مسائل زياد و مطالب متنوعى را كه از ايشان پرسش شده جواب داده‌اند.
چنانچه مرحوم سيد محمد باقر رشتى نيز رساله بزرگى بنام سؤال و جواب دارد.
نيز مرحوم آقا محمد على كرمانشاهى كتاب سؤال و جوابى دارد كه بنام ” مقامع الفضل ” نامگذارى فرموده است.
و شيخ اعظم شيخ مرتضى انصارى نيز رساله سؤال و جوابى داشته‌اند.
و همچنين مرحوم حاج ملا محمد اشرفى رساله سؤال و جواب بسيار مفصلى دارد.
و آن را ” شعائر الاسلام ” ناميده است.
چنانكه فقيه معروف مرحوم آقاى سيد محمد كاظم طباطبائى يزدى رساله سؤال و جوابى به عربى بنام ” السؤال والجواب ” نوشته‌اند و در پشت آن نوشته شده (السؤال والجواب وهو مجموع نبذة مما صدر من قلم دعامة الدين.
السيد
(1) معجم رجا ل الحديث ج 16 ص 36.