جامع الشتات-ج3-ص491
قعر در هر چيزى از ملاحظه (متعارف الاوساط) مستفاد مى‌شود چنانكه انسان طويل و انسان قصير، ودرخت طويل ودرخت قصير، وچون طول عبارت است از ابعد ابعاد واكثر آنها به حسب كم در جسم واجسام به حسب انواع در اين معنى مختلف‌اند، پس، از آن متعارفى كه اغلب افراد آن به آن به آن اندازه مى‌باشند مقدارى از براى ابعد ابعاد ثلاثه آن هست، پس هر گاه زايد بر آن مقدار شد آن را طويل مى‌گويند.
واگر قصر باشد آن را قصير مى‌گويند.
پس مبدأ اشتقاق در (زمان طويل) (1) غير [ از ] اصل معنى طول، است كه در مطلق جسم ملاحظه مى‌شود.
پس طويل وقصير را در زمان كه (كم غير قار) است (2) نيز به ملاحظه اوساط از منه ملاحظه مى‌كنند.
پس بايد ملاحظه (ايام متعارفه مطلق اجاره با اجاره اعيان موقوفه) را اعتبار كرد كه غالبا مطلق املاك يا املاك موقوفه را بيش از آن اجاره نمى‌دهند، زايد بر آن را طويل مى‌نامند.
و هر گاه تحديد آن اضطرابى داشته باشد علاج آن همان است كه در ساير امور موكوله به عرف منصرف مى‌كنند، كه متقين المصداق بى اشكال را، در طرفين نفى واثبات وضع مى‌كنند.
چون معلوم الحكم است.
ودر مشكوك فيه رجوع به اصل مى‌كنند.
مثلا غالب اين است كه از سه سال بيشتر اجازه نمى‌دهند.
پس اجاره بيست سال وسى سال خارج است از متعارف جزما.
واجاره يك سال ودو سال داخل است جزما.
واجاره هفت سال وهشت سال وده سال مشكوك فيه است، واصل اقتضاى جواز مى‌كند، مگر اين كه بالخصوص خلاف مصلحت باشد.
ودر آن نه از راه اين است كه قيد (طويل) مانع است، بلكه به جهت عدم مصلحت است.
257: سوال: زيد در مرض الموت به اجاره صحيحه شرعيه بداد همگى ششدانگ مزرعه (ارشت) (3) وچند مزرعه وخانه ديگر را به اولاد ذكور خود صغيرا وكبيرا در مدت
1: در نسخه: در آن سال طويل.
2: ودر نسخه: زمان كم كه غير قار است.
3: نام دهكده‌اى است.
توضيح: نظر به قراين وخصوصيات سوال وجواب، گويا خود ميرزا (ره) با نام (ارشت) آشنائى كامل داشته.
وسوال كننده عطف به ذهن مخاطب وحواله به (عهد ذهنى) كرده است.
در نزديكى (