جامع الشتات-ج3-ص144
مستحق اجرت المثل هست يا نه؟ -؟.
جواب: اين محتاج به مرافعه است.
ومجرد كاغذ حجت نيست هر چند (اقرت واعترفت) نوشته باشند در اينجا، چه جاى تحقق وثبت.
مگر اين كه آن كاغذ ونوشته كاغذى باشد كه از براى حاكم (يعنى مجتهد عادل) مفيد قطع باشد، واين بسيار نادر است.
و هر گاه مفيد علم نشود بايد رجوع كرد به بينه.
واز صورت سوال ظاهر مى‌شود كه شهادت آن علما (شهادت فرع) بوده، يعنى چون جمعى شهادت داده بوده‌اند بر اقرار ضعيفه بر مصالحه، آنها شاهد شده‌اند و نوشته‌اند كه بر ما ثابت شد ومحقق شد.
پس اگر آن علما زنده نيستند وشهادت نمى‌دهند همان است كه گفتم كه مجرد كاغذ اعتبار ندارد.
و هر گاه زنده باشند والحال شهادت بدهند در نزد حاكم به عنوان شهادت فرع پس اگر شهود اصل عادل نيستند ودر حين شاهد شدن شهود فرع، هم عادل نبوده‌اند، شهادت باطل مى‌شود.
وشهادت آن علما كه شهود فرعند (بر فرض عدالت ايشان) هم مسموع نيست.
واگر اصل وفرع عادلند ولكن الحال شهود اصل منكر شهادتند – وهنوز مرافعه نشده است وحاكم حكمى نكرده است به آن شهادت علما كه شاهد فرعند – ساقط مى‌شود واعتبار ندارد.
واگر وراث را سخن ديگر باشد بايد معلوم شود كه جواب آن هم معلوم شود.
وبه هر حال چون اين مطلب بدون مرافعه طى نمى‌شود، ومرافعه شأن مجتهد عادل است او خود مى‌داند كه چه كم خواهد كرد.
اين به استفتاء تمام نمى‌شود.
و هر گاه مصالحه به ثبوت شرعى نرسيده ضعيفه مستحق اجرت المثل ايام تصرف هست.
وگاه است كه آن علما كه اين مطلب را نوشته‌اند هر گاه در نزد حاكم حاضر شوند وسخن ديگر وتقرير ديگر (كه نه به عنوان شهادت فرع باشند) بكنند در آن وقت حكم متغير مى‌شود.
به هر حال اين امر بدون حضور طرفين وشهود به انجام نمى‌رسد.
والله الهادى الى سبيل الرشاد.
52: سوال: هر گاه زيد منافع اراضى واشجار باغى را با عمرو صلح كند به مبلغ ده