جامع الشتات-ج1-ص394
ايشان هم ممكن باشد وامتناع نمايند چه صورت دارد؟ شرعا اجبار ايشان از باب امر به معروف بر اين كار جايز است يا نه؟ جواب: حكم فرار از زحف ثابت نيست (1) وآن در جهاد حقيقى است كه به اذن امام باشد وبر هر كس كه واجب شد اين، در ترك آن عاصى است واز باب امر به معروف، اجبار مى‌توان كرد آنها را.
478 – سؤال: در اين صورت كه خوف هجوم وغلبه مشركين بر بلاد مسلمين است، وجوب مدافعه ومجاهده با آنها فورى است يا نه؟ ودر صورتى كه فورى باشد مجاهده، ترك نمودن آن وبه حج وزيارت عتبات عاليات رفتن چه صورت دارد؟ بيان فرمايند.
جواب: در صورتى كه موسم روانه شدن قافله حج، مدافعه با كفار واجب شود، به اين معنى كه رفتن حج باعث تعطيل مدافعه مى‌شود، در اينجا حكم آن است كه دو واجب مضيق بر مكلف جمع شود ومحتاج به مرجحى باشد در تقديم احدهما.
وظاهر اين است كه در اينجا در صورت تعيين وجوب، دفاع را بايد مقدم داشت بر حج، وحكم زيارت هم از اينجا معلوم شد، هرگاه بر او واجب شده باشد يا به نذر وشبه آن، چه جاى زيارت مستحب.
479 – سؤال: آيا از اهل اسلام، كسانى كه با كفار همداستان شده اختيار كمكايشان را مى‌نمايند در تسخير ممالك اسلام، نهب واسر وقتل ايشان جايز است يا نه؟ و اگر غلبه بر كفار در اين دعوى موقوف به كوچانيدن وتنبيه بعضى متمردين اهل اسلام باشد، آيا كوچانيدن (2) ايشان در صورتى كه ايواى عين مشركين نموده، اسرار مسلمين
1: اين بر مبناى همان روش ميرزا است كه دو موضوع را يكى مى‌داند.
ليكن در صورتى كه اداره كننده جنگ حكومت غير مشروع، باشد، راهى غير از فتواى مزبور نيست، زيرا اجراى مجازات فرار به غير از حكومت مشروع، بر ديگران جايز نيست.
2: يكى از مشكلات عباس ميرزا در جنگ قفقاز كوچانيدن عشاير متعدد بود البته نه فقط بخاطر خيانت آنان بل اهميت ” جمعيت ” در آن زمان از اهميت ” سرزمين ” كمتر نبود وى در ميان دو دوره جنگ با روس سال‌ها هم بر سر قبيله حيدرانلو با عثمانى ها جنگيد.