جامع الشتات-ج1-ص190
مى‌توان برداشت وبعد از آن، ملاحظه نصاب كرد، و همچنين دور نيست كه در ساير مؤن هم چنين كنند، لكن احوط اين است كه ملاحظه نصاب را قبل از وضع مؤن كنند.
370 – سؤال: هرگاه گذران ودوران معاش شخصى مخلوط از كسب وهديه و اخذ وجوه بر بوده وبتدريج خانه وما يحتاج خانه را وفاضل مؤنه از ظروف وفروش و رخت وكتاب وباغ وساير امور تحصيل نموده، حال خمس مجموع را بدهد يا فاضل مؤنه سال را به چه نحو بايد معلوم نمود؟ به اعتبار اينكه اوقات تحصيل ما يحتاج خانه مختلف است، مثلا گندم را سر خرمن وبرنج را در زمستان و همچنين تاريخ تحصيل هر يك را عليحده نگه دارد يا تاريخ قدرت بر تحصيل را؟ وهرگاه شخص قادر بر تحصيل قوت ساليانه نباشد، مثلا ماه به ماه يا شش ماهه يا يازده ماهه تحصيل نمايد وبه مصرف برساند، فاضل مؤنه نخواهد داشت، طريق واضحرا بيان فرمايند.
جواب: آنچه از براى خانه و ما يحتاج خانه است، مثل اصل خانه وظرف وفرش به قدر احتياج وامثال آن، كه در خور زى او وامثال او است در آن خمس متعلق نيست و همچنين باغ وملكى كه از براى گذران معيشت خريده و همچنين كتابى كه محتاج است به آن.
وآنچه شنيده‌اند كه خمس در فاضل مؤنه است معنى آن اين است كه هرگاه كسى زراعتى يا تجارتى يا كسبى داشته باشد، آن ملك و سرمايه او كه محتاج است به آن از براى او، وضع مى‌شود وآنچه از مداخل ومنافع آنها به عمل مى‌آيد صرف معيشت مى‌كند، هر قدر از آن منافع كه بعد از وضع مؤنه سال، زياد آمد خمس آن را مى‌دهد و حساب تاريخ سال را از ابتداى شروع در آن شغل وكسب بايد ملاحظه كرد.
مثلا زارع، ابتداى سال او، ابتداى تخم كشتن است.
پس آنچه خرج مى‌كند در اين سال از براى زراعت وقرض (1) مى‌كند و مى‌خورد وصرف مى‌كند تا ابتداى زرع سال دوم
1 – از نظر جامعه‌شناسى قابل توجه است كه در گذشته زارعين ما يحتاجشان را بصورت نسيه از تجار مى‌خريدند وباصطلاح مى‌خوردند تا هنگام برداشت خرمن نسيه‌ها را پرداخت نمايند وتا سال 1338 كمتر زارعى دچار اين مشكل نبود.