جامع الشتات-ج1-ص19
7: صميميت و صراحت لهجه و نيز (به اصطلاح) خودمانى بودن، در جاى جاى كتاب ميان خواننده و نويسنده يك رابطه قلبى ايجاد مىكند.
8: جامع الشتات داراى ساختار بخصوصى است كه دست اندركاران علوم اجتماعى (مردم نگارى، مردم شناسى، جامعه شناسى، بررسى نظام ادارى و اجتماعى، و.
)
مىتوانند – به عنوان يك منبع مهم و آئينهاى كه اصول و فروع زيادى از نحوه زيست مردم ايران در اوايل عصر قاجارى را نشان مىدهد – از آن بهره مند گردند.
9: در اين كتاب لغات و اصطلاحاتى به كار رفته كه در زمان خود خيلى هم رايج بودهاند ولى متاسفانه در منابع لغوى فارسى يادى از آنها نشده، اين نكته براى آنانكه سر وكارى با اين رشته دارند سخت قابل توجه است.
نكته ضعف: نكته ضعف اين كتاب به نكته ضعف خود مرحوم ميرزا بر مىگردد.
اساسا سبك نگارش وى در حد خيلى بارز و مشخص دچار كمبود است و گاهى براى خواننده ايجاد دافعه مىكند.
ارجمندترين كتاب محقق قمى يعنى ” قوانين الاصول ” نيز از اين كمبودفارغ نيست.
اين مرد متفكر آنقدر در رموز دقيق و لطيف غور مىكرد كه از چگونگى بافت و ساختار لفظ و عبارت باز مىماند.
افراد محقق اين حالت را بهتر درك مىكنند.
شدت توجه به محتوى گاهى محقق را از پرداختن به ” لفظ ” و بديعيات باز مىدارد.
تنكابنى مىگويد: از مرحوم حاج ملا محمد صالح برغانى شنيدم كه مىگفت: ميرزا آنقدر در تاليف قوانين تفر كرده بود كه ثقل سامعه بهم رسانيده بود.
مرحوم امين در ” اعيان الشيعه ” ميرزا را از اين جهت مورد انتقاد قرار داده است.
در سيماى درخشان ميرزا اين نقطه ضعف به حدى به چشم مىخورد كه مرحوم تنكابنى تحت تاثير شايعات مىگويد: معروف است كه علما دوازده هزار غلط لفظى بر كتاب قوانين گرفتهاند ليكن آن جناب در حين تاليف قوانين در درياى فكر غوطهور بود و در مقام تدقيق وتجبير لفظ نبوده.
نمىدانم خود تنكابنى كه سر و كار نزديكى با قوانين داشته چرا به اغراق آميز (اغراق افراطى وبى رحمانه) بودن اين سخن اشاره نكرده است!؟! كتابى با دوازده هزار غلط نمىتواند مورد استفاده باشد تا چه رسد به اين كه حدود دو قرن كتاب كلاسيك حوزهها و مرجع محققين طراز اول گردد آنهم با طلاب و محققين سختگير و نقاد حوزهها