جامع الشتات-ج1-ص17
مقايسه با كتاب‌هاى ديگر كلاسيك فقهى از يك اسلوب خاص وحالت ” مفردات ” برخوردار است، لذا بدين نام موسوم گشته است.
2: نظر به اينكه مرحوم ميرزا در اين كتاب گاهى به زبان فارسى و گاهى به زبانعربى به نگارش پرداخته است و نيز گاهى از موضوع و مسائل فقهى خارج شده و مستقيما وارد مسائل اصول شده است، بنابر اين بهتر دانسته كه نام كتاب را جامع الشتات بگذارد.
با اين كه هر دو سخن بالا در مورد اين كتاب صحت دارد ليكن اينگونه خصوصيت‌ها عامل تفرقه محتواى كتاب نگشته و نيست.
بل حقيقت مسألة چيز ديگر است.
نام اصلى اين كتاب ” السوال والجواب ” بوده و علت وجودى و ساختار و محتوايش نيز چنين بوده است.
خود محقق قمى غير از اين، نام ديگرى براى كتاب انتخاب نكرده است زيرا مجموعه‌اى از علوم متعدد بود.
پس از وفات ميرزا، يكى از شاگردانش – كه نامش براى ما معلوم نيست – مجلدات يا دفترهاى سه گانه را (كه مكمل يكديگر بوده‌اند) تلفيق نموده و كتاب ” الرد على الصوفيه ” را نيز به آخر آن افزوده و نام اين مجموعه را جامع الشتات گذاشته است.
منشأ مجلدات سه گانه ” السؤال والجواب ” پرسش‌هاى كتبى مردم بوده كه مشكلات شرعى روزمره‌شان را مى‌نوشتند (معمولا توسط روحانيان مناطق و شهرستان‌ها تدوين مى‌گشته) و پاسخ كتبى از ميرزا مى‌خواستند.
از سؤال‌ها و جواب‌ها نسخه‌اى در دفتر كار ميرزا نگهدارى مى‌شد پس از آن كه تعداد آنها در ابواب مختلف فقه به نصاب يك كتاب مى‌رسيد در اختيار نسخه‌برداران قرار مى‌گرفت و منتشر مى‌گشت.
اين برنامه سه بار تكرار شده است.
خود ميرزا در مواردى سؤال كننده را به كتاب ” سؤال وجواب دوم ” ارجاع مى‌دهد كه بيانگر تعداد سه دفتر بودن را مى‌رساند.
گويا در ابتدا كه مجموعه جامع الشتات تكوين مى‌يابد كتاب ” اصول پنجگانه ” نيز در اول آن گذاشته مى‌شود كه دست اندركاران چاپ سنگى آن را از اول اين كتاب برداشته‌اند.
امتيازات اين كتاب: جامع الشتات رجحان‌هايى بر كتاب‌هاى ديگر دارد.
طورى كه از ديدگاه‌هاى ديگرمرجوعيت‌هايى نيز دارد و هر كتابى اينچنين است.
ولى رجحان‌ها وامتيازات اين كتاب را مى‌توان در رديف‌هاى زير آورد: