معنای هنر شیعی-ج1-ص47
سازگارى با نظريات عرفانى مورد توجه هنرمندان وارسته در تزيين جدارههاى بناهاى اسلامى و مقدس مورد توجه خاص قرار گرفتهاند .[1]
گره چهارترنج يكى از معدود نقشهاى هندسى اسلامى است كه با گستردگى بىنظيرى در معمارى دنياى اسلام از مساجد عصر تيمورى سمرقند گرفته تا مساجد ايلخانى و از بناهاى اسلامى هند تا مراكش ديده مىشود. در مسجد كبود به شكلى و در مسجد جامع اصفهان به صورتى ديگر و در مسجد شيخ لطفاللّه و مساجد امام ميدان نقش جهان ( جامع عباسى ) نيز به گونهاى ديگر مشاهده مىگردد و در بارگاه حضرت رضا علیه السلام با طراحى نو و در مسجد جامع بروجرد در شكلى متفاوت. مشاهده اين همه نقوش كثير اما با نقش مايه يگانه و بسيار متفاوت، در ذهن انسان نظريه وحدت در كثرت و كثرت در وحدت را متبلور مىسازد كه در عرصه هنر و هندسه نيز به منصهى ظهور رسيده است .[2]
شواهد معدودى دلالت دارند كه هدف نمادهاى مختلفى كه در معمارى تدفين ايران بهكار رفتهاند، بيشتر براى القاى مفهوم بهشت بوده است. هر چند مقابر دوازده امامىها بهويژه در دوره صفوى، دوازده تركه است ،[3] از نظر هيلن براند، كاخ كوشكهاى هشتضلعى در ايران دوره
صفوى و هند مغولى، بهطور قراردادى در محصوره باغها و در ميان
بيشه درختان، بسترهاى گل، آبنماها و فوارهها، گاه « هشت بهشت »