آفرینش های هنری در نهج البلاغه-ج1-ص252

در این عبارات نظم و هماهنگی ریتمیک میان واژگان مسجوع وجود دارد؛ اما روی در دو عبارت پایانی متفاوت است. این تفاوت و تغییر در حرف روی شاید بدان سبب باشد که معنا در دو عبارت اخیر با عبارات پیشین متفاوت شده و لذا با توجّه به اصل تبعیّت سجع از معنا، دچار تغییر شده است. دو عبارت اخیر به انسان مربوط می شود و از عبارات وصفی پیشین که مخاطب آن احساس و عاطفه بوده، عدول کرده و به مسائل عقلی رسیده است؛ لذا نوع ساخت جمله ها نیز دچار تغییر گشته و از حالت جمله های خبری به جمله های انشایی ( امر و نهی ) تغییر یافته؛ لذا فرموده است:

« فارتحلوا منها بأحسن ما بحضرتکم من الزاد

( ولا ) تسألوا فیها فوق الکفاف

( ولا ) تطلبوا منها اکثر من البلاغ ».

این سه عبارت هر یک به ترتیب دارای 7 و 5 و 6 کلمه هستند و فاصله در عبارت اولی « الزاد » و در دومی « الکفاف » و در سومی « البلاغ » می باشد. باز هم ملاحظه می شود که سجع در این عبارات با توجه به معنای آن تغییر یافته است.

زیبایی سجع را می توان در حکمت های نهج البلاغه یافت. ازآنجایی که حکمت ها عباراتی کوتاه با بار معنایی زیاد هستند، نقش واژگان از حیث ساخت و آهنگین بودن آن بسیار مهم است؛ چنان که درباره لذت ناشی از گوش سپردن و حتی دیدن واژگان در آفرینش هنری یک متن گفته اند: « لذت