آفرینش های هنری در نهج البلاغه-ج1-ص196

پرده ها که امری محسوس و عینی است، برای امری ذهنی یعنی مرگ کنایه آورده شده است.

گاه برای آخرت از تعابیر کنایی محسوس استفاده شده است؛ مثل « رحیل » ( کوچ کردن ) و « عقبة کؤُوداً » در خطبه ذیل که کنایه از مرگ است: « تَجَهَّزُوا رَحِمَکُمُ اللّهُ فَقَد نُودِیَ فِیکُم بِالرَّحیلِ وَ أقِلُّوا العُرْجَةَ عَلَی الدُّنیَا وَانقَلِبُوا بِصَالحِ مَا بِحَضرَتِکُم مِن الزَّادِ؛ فَإنَّ أمَامَکُم عَقَبَةً کَؤُوداً وَ مَنَازِلَ مَخُوفَةً مَهُولَةً :^[1] آماده شوید – خدایتان رحمت کناد – که در میان شما بانگ رحیل در داده اند. درنگ خود را در دنیا کمتر سازید و با توشه نیکویی که با خود دارید، به سوی خدا باز گردید؛ زیرا رویاروی شما گردنه ای سخت و منازلی وحشتناک و دهشت زاست ».

مراد از « رحیل » ( کوچ کردن ) سفر آخرت است و « عقبة کؤوداً » ( گردنه سخت )، مرگ. از دو امر عینی برای دو امر ذهنی کنایه آورده شده است.

وقتی به حضرت عليه السلام گفتند، یا امیرالمؤمنین، همه خوارج کشته شدند، فرمود: « کَلاّ وَاللّهِ إنَّهُم نُطَفً فِی أصلَابِ الرّجَالِ وَ قَرارَاتِ النِّساءِ. کُلّمَا نَجَمَ مِنهُم قَرنٌ قُطِعَ حَتَّی یَکُونَ آخِرُهُم لُصُوصاً سَلّابِینَ :^[2] به خدا سوگند که آنها نطفه هایی هستند در پشت مردان و زهدان زنان. هر زمان از ایشان کسی سر برآورد، شاخش شکسته می شود تا کسی بر جای نماند، جز مشتی راهزن ».

در این متن، کنایه و تشبیه با هم آمده اند و با هم تصویری روشن با اشاراتی دقیق همراه با جزئیات حالت احساس گویندۀ کلام آفریده اند. در عبارت « انهم نطف » تشبیه بلیغ است و مراد آن است که آنها بعدها ظاهر خواهند شد؛ اما کلمه « قرارات » کنایه از رحم زنان است که نطفه در آن جای