آفرینش های هنری در نهج البلاغه-ج1-ص185

منتقل نماید. در راستای همین هدف حضرت عليه السلام از استعاره هایی بهره می گیرد که تأمل برانگیز است؛ از جمله استعاره « تهمام » ( غم و اندوه ) به آب و اشاره به لوازم آن یعنی جرعه جرعه نوشیدن؛ علاوه بر اینکه گزینش فعل « جرّعتمونی » در باب تفعیل که بر کثرت دلالت می کند، شدت و سختی حالت روانی گوینده را به ذهن انتقال می دهد. گزینش واژه « أنفاساً » که باز تأکید بر معنای فعل « جَرّعتمونی » است، استعاره از بار سنگین است؛ یعنی سنگینی حالتی که در هر نفس از پی دیگری می آید و موجب سختی و دشواری در حرکت می شود. این استعاره ها و واژگان گزینش شده همه در تصویرگری حالت روانی امام عليه السلام در فرمان ناپذیری یاران خود تأثیرگذارند. نکته قال توجه در این استعار ه ها آن است که گوینده برای تبیین حالت روانی از پدیده های حسّی و ملموس بهره می گیرد.

علّت این رویکرد در توجه به پدیده های محسوس آن است که « انس نفْس با مدرکات حسّی بیش از انس آن با مدرکات معنوی است؛ چون حسّ کانال درک و معرفت نفس می باشد ».^[1] در استعاره های مکنیّه به دلیل حذف مشبه به، کلام ژرف تر و تأثیرگذارتر است؛ برای نمونه حضرت در عبارت زیر که به توصیف اوضاع عرب در قبل از اسلام پرداخته، می فرماید: « الأصنَامُ فیِکُم مَنصُوبةٌ وَالآثَامُ بِکُم مَعصُوبةٌ …:^[2] و بتان در میان شما بر پا بودند و خود غرق در گناه بودید ».

حضرت عليه السلام در این عبارت آثام ( گناهان ) را به عصابه ( گروه و دسته ) تشبیه و سپس مشبه به را حذف کرده است. در این متن عصابه به معنای قدرت می باشد؛ یعنی گناهان در دوران قبل از اسلام در میان عرب جاهلی به