آفرینش های هنری در نهج البلاغه-ج1-ص175

که آن را در کلام به سحر و جادو تشبیه کرده اند. جرجانی می گوید: « ایجاز جایی است که شیوه آن دقیق و جایگاه آن لطیف و کارکرد آن شگفت آور است و به سحر شباهت دارد؛ چون ذکرنکردن فصیح تر از ذکرکردن و سکوت سودمندتر از بیان و گفتار است ».^[1]

در نهج البلاغه این اصل زیباسازی کلام در متن زیر چنین آمده است: « فَإنَّ الغَایَةَ أمَامَکُم وَ إنَّ وَرَاءَکُم السَّاعَةَ تَحدُوکُم، تَخَفَّفُوا تَلحَقُوا، فَإنَّما یُنتَظَرُ بِأوّلِکُم آخِرُکُم :^[2] همانا آخرین منزل پیش روی شماست و مقدمات قیامت از پشت سر، شما را به پیش می راند. سبکبار شوید تا برسید؛ زیرا آنان که از پیش رفته اند، در انتظار شما تأخیرکنندگا ن اند ».

این متن را می توان به سه عبارت زیر تقسیم کرد:

– الغایة والساعة و امام و وراء.

– تخفّفوا تلحقوا.

– ینتظر بأولکم آخرکم.

معنای این عبارات موضوع قیامت و هشدار به آدمیان است که در راه رسیدن به مقاصد معنوی از جمله بهشت باید سبکبار باشند. این معنا در عبارات و واژگانی آمده است که علی رغم اهمیّت آن، به دلیل کوتاهی عبارت و فشردگی، در ذهن مخاطب جای می گیرد و تأثیر ویژه ای می گذارد. متن هرچند به امری معنوی اشاره دارد و تقابل میان دنیا و آخرت را مطرح می سازد، از واژگانی استفاده کرده که بر مفهومی مادی دلالت دارند؛ مثل « وراء، أمام، اول و آخر » و فعل های به کاررفته در آن مثل « تخففوا و تلحقوا و ینتظرکم » نیز بر فعالیت مادی دلالت دارد. کارکرد به کارگیری این واژگان