آفرینش های هنری در نهج البلاغه-ج1-ص170

تقابل توازی و هماهنگی ریتم

گاه در نهج البلاغه به متونی بر می خوریم که در یک نظام تقابلی و متوازی، از یک هماهنگی ریتمیک میان آواها و واژگان متقابل برخوردارند که این هماهنگی متن را بسیار زیبا می سازد و ادبیّت متن را می افزاید و به آفرینش هنری منجر می شود. کارکرد این گونه تقابل ها و هماهنگی ها، آفرینش معنا و جلب توجّه مخاطب به متن است. در متن ذیل که حضرت عليه السلام به اوضاع و احوال اجتماعی و معیشتی عرب در دوره جاهلی می پردازد، این نظام هماهنگ ولی مبتنی بر تقابل توازی را می یابیم. ایشان می فرماید: « إِنَّ اللّهَ بَعَثَ مُحَمداً صلي الله عليه و اله نَذیراً لِلعَالَمینَ وَ أمِیناً عَلی التّنزِیلِ وَ أنتُم مَعشَرَ العَرَبِ عَلی شَرِّ دِینٍ وَ فِی شَرِّ دَارٍ؛ مُنیخُونَ بَینَ حِجَارةٍ خُشنٍ وَ حَیّاتٍ صُمِّ؛ تَشرَبُونَ الکَدِرَ وَ تَأکُلوُنَ الجَشِبَ وَ تَسفِکُونَ دِماءَکُم وَ تَقطَعُونَ أَرحَامَکُم؛ الأَصنَامُ فِیکُم منَصُوبَةٌ وَالآثامُ بِکُم مَعصُوبةٌ. فَنَظَرتُ فَإذا لَیسَ مَعِی إلاّ أَهلُ بَیتی فَضَنِنتُ بِهِم عَن المَوتِ وَ أَغضَیتُ عَلَی القَذی وَ شَرِبتُ عَلی الشَّجَی وَ صَبَرتُ عَلی أَخذِ الکَظَمِ وَ عَلی أَمَرِّ مِن طَعمِ العَلقَمِ :^[1] خداوند محمد صلي الله عليه و اله را برانگیخت که بیم دهنده جهانیان باشد و امین وحی او و شما ملّت عرب پیش از آن، بدترین آیین را داشتید و در بدترین خانه ها به سر می بردید و در زمین های سنگلاخ و ناهموار می زیستید و با مارهای زهردار همخانه بودید؛ آبی تیره و ناگوار می نوشیدید و خوراکی درشت و خشن می خوردید و خون یکدیگر را می ریختید و از خویشاوندان خود بریده بودید، بتان در میان شما بر پا بودند و خود غرق در گناه بودید. هر جا نگریستم، برای خود یاوری جز اهل بیتم نیافتم و دریغ داشتم که آنها در جنگ نابرابر به کام