آفرینش های هنری در نهج البلاغه-ج1-ص160

تأثیر بسزایی دارد. حضرت عليه السلام علاوه بر وجود واژگانی مثل « اجتماع و تفرق » و « باطل و حق » از سبک نفی نیز بهره برده است؛ مانند این تعبیرها: « ما کان به ملوماً بل کان به عندی جدیراً » و « یغار علیکم و لاتغیرون » و « تُغْزَوْن ولاتغزون ». این سبک در گسترش معنا تأثیر بسیار دارد. کارکرد این شیوه در خطبه ها برانگیختن عاطفه و احساس مخاطبان است.

در عبارت ذیل علاوه بر تکرار حرف که بر موسیقی کلام افزوده است، مقابله ای نیز در باب دین و دنیا آمده است: « و حتی یقوم الباکیان یبکیان؛ باک یبکی لدینه و باک یبکی لدنیا :^[1] تا آنجا که دو گروه بگریند؛ گروهی برای دینشان و گروهی برای دنیایشان ».

در آغاز سخن وقتی از دو گروه گریان سخن می رود، انتظار آن است که در پایان سخن از راه تقابل، دو واژۀ متقابل بیایند که آن مراد برآورده شود؛ لذا « دین و دنیا » که با هم تقابل لفظی و معنایی دارند، آمده است.

در عبارات زیر نیز که سخن در باب دنیا و آخرت است، تقابل لفظی و معنایی زیبایی به کار رفته است که در تأثیر معنا بر مخاطب از راه تصویرآفرینی تأثیرگذار است. حضرت عليه السلام می فرماید: « أمّا بَعدُ فَإنَّ الدُّنیَا أدبَرَت وَ آذَنَت بِوَدَاعٍ وَ إنّ الآخِرةَ قَد أقبَلَت و أَشرَفَت بِاطّلَاعٍ أَلَا وَ إِنَّ الیَومَ المِضمَارَ وَغداً السِّبَاقَ و السِّبقَة الجَنَّهُ وَالغَایَةُ النَّارُ: و امّا بعد، دنیا پشت کرد و بانگ وداع برداشت و آخرت روی در آمدن دارد و به ناگاه رخ نماید. بدانید که امروز روز تمرین و فردا روز مسابقه است؛ هر که پیش افتد، بهشت از آنِ اوست و هر که واپس ماند، آتش جایگاه او ».

حضرت عليه السلام در این عبارات که موضوع کلام پشت کردن دنیا و روی آوردن