آفرینش های هنری در نهج البلاغه-ج1-ص122

ویژگی خطبه ها

در چنین فضایی است که امام علی عليه السلام به عنوان امیر الخطباء و امیر الکلام به منصّۀ ظهور می رسد. خطبه های حضرت که بخشی از آن را در نهج البلاغه می یابیم، همگی حکایت از نبوغ ادبی و چیرگی ایشان در ایراد سخن دارد؛ سخنانی که عموماً بدون آمادگی قبلی و بالبداهه ایراد می شد و اکنون پس از تأمل فراوان می توان به ویژگی های ادبی آنها پی برد؛ خطبه هایی مسجع و موزون با سبکی استوار و گزینش واژگانی فصیح و تصاویری زیبا و ادبی، به همراه معانی والا و استوار؛ بدین ترتیب نهج البلاغه با خطبه ها و نامه های آن در میان عرب و غیرعرب از جایگاه ویژه و ممتاز ادبی برخوردار است. این جایگاه به گونه ای است که شارحان این اثر ادبی همیشه از زیبایی های متن آن سخن گفته اند.

خطابه نزد عرب، هنری ریشه دار و اصیل و بیانگر شیوایی و رسایی سخنوری آنان است. این فن گونه ای از هنر کلامی است که بسیار به قدرت بیان وابسته است و باید دو ویژگی عمده داشته باشد: اقناع و تأثیرگذاری؛ لذا خطیب هر آنچه را در راستای این دو هدف باشد، به کار می گیرد؛ او از تمام ابزارهای بیانی – چه لفظی و چه معنوی – بهره می گیرد تا به این هدف برسد. نکته مهم این است که این گونه های بیانی و این رسایی و زیبایی همه از طبع و سرشت ادبی خطیب سرچشمه می گیرد و البته تمرین و تکرار نیز به آن کمک می نماید. سبک در خطبه در پی برانگیختن احساس و عاطفه است و لذا وضوح و روشنی بیان به اقناع مخاطب کمک می کند. آنچه در خطبه های امام علی عليه السلام می بینیم، ویژگی های بیانی منحصربه فردی است که گوینده را به مقصودش رهنمون می کند.