آفرینش های هنری در نهج البلاغه-ج1-ص109

تأکید را بر واکنش احتمالی فرستنده گذارد؛ بدین سان متن زیبایی شناسیک بیانگر زمینه کنش های ارتباطی متفاوت می شود که پاسخ های یک سر اصیلی را استنباط می کنند .^[1]

کارکرد تصویر در بلاغت سنّتی

بلاغت سنتی در جهان اسلام با بررسی متن قرآن و کشف زیبایی های آن به قصد اثبات اعجاز آن آغاز شده است. از قرن دوم هجری در بررسی متن قرآن دو رویکرد اساسی را می توان ملاحظه کرد: 1. رویکرد متن محور؛ 2. رویکرد معنامحور .^[2]

بررسی متن قرآن توسط سه گروهِ ادیبان، متکلمان و مفسران صورت گرفته؛ اما در گذر تاریخ بررسی زیبایی شناختی قرآن غلبه یافته است. از نخستین آثار در همان روزگاران گذشته، قرآن پژوهی چون قرّاء ( م 207ق ) در معانی القرآن به مسائلی چون تشبیه، کنایه و استعاره پرداخته است؛ اما اصطلاح « مجاز » نخستین بار توسط ابوعبیده معمر بن مثنی ( م 280ق ) در کتاب مجاز القرآن به کار رفته که در آن به بررسی 38 گونه مجاز پرداخته است؛ اما نخستین اثر را در حوزه صنایع ادبی ابن معتز نوشته است.

ابن معتز ( م 296ق ) را باید نخستین ادیبی دانست که اصطلاح بدیع را به کار برده و بر مجموعه فنون بلاغی اطلاق کرده است. وی در اثر خود با طرح بحث استعاره های زیبا و استعاره های نازیبا، باب نقد در حوزه بلاغت را گشود. در همین دوره ابن قتیبه کتاب تأویل مشکل القرآن را تألیف و در آن مباحثی چون مجاز، استعاره، تمثیل، تقدیم، تأخیر، تکرار و کنایه را مطرح