الگوهای رفتاری امام علی (ع) و علم و هنر-ج1-ص121

130- حيوة الحيوان ج 2 ص 368

131- جواب ابوحنيفه از نظر قواعد ادبى كافى به نظر نمى رسد، زيرا نمل بمعنى مورچه و اسم جنس ‍ است مانند انسان ، كه هم بر نر دلالت دارد و هم بر مادّه و وقتى ((ة )) كه هم علامت تاءنيث و هم علامت وحده ، به آن اضافه شود، دو معنى مى دهد.

اوّل به اعتبار اينكه ((ة )) علامت مؤ نّث باشد، مورچه مادّه معنا خواهد داد.

دوّم به اعتبار اينكه ((ة )) معناى وحده خواهد داد. به هر حال وجود ((ة )) در نملة ، آنرا به صورت (مؤ نّث لفظى ) در مى آورد و آن هرگز بر تاءنيث حقيقى نمله دلالت ندارد.

ابن حاجب در بعضى از تصنيفات خود گفته :

مؤ نّث بودن حيوانات مانند شاة ((گوسفند)) و نملة ((مورچه )) و حمامة ((كبوتر)) تاءنيث شان لفظى است ، ابوحنيفه از اين جهت كه نمله را به خيال خود در آيه مزبور مادّه گمان كرده ، اشتباه نموده ، زيرا ممكن است نملة در آيه مزبور نر بوده باشد.

و تاء تاءنيث در فعل قالت بخاطر مؤ نّث لفظى بودن نملة باشد. از اين روست كه گفته شده سكوت قتاده بهتر از جواب آنچنانى ابوحنيفه بوده است . (سفينه ج 2 ص 612)

132- شرح نهج البلاغه فيض ج 2 ص 752 خطبه 23، و شرح ابن ابى الحديد ج 13 خطبه 235 ص 101، و خطبه 189/5 و خطبه 92/2 نهج البلاغه معجم المفهرس مؤ لّف .

133- شرح حديدى ج 7 ص 44 خطبه 92 ص 264.

134- نزهة المجالس تاءليف علاّمه الصفورى البغدادى ج 2 ص 144 ط قاهره نقل از احقاق الحقّ ج 6 ص 616.

135- بحار ج 40 ص 153

136- عبارت عربى آن سخلا است ، برّه نر و بزغاله را گويند و منتهى الارب .

137- احقاق الحقّ ج 7 ص 619

138- تفسير برهان ج 4 ص 15، و مجمع البحرين تحت عنوان لغت كوكب ، و سفينة البحار ج 2 ص ‍ 574، و تفسير الميزان ج 17 ص 131.

139- شبهاى پيشاور ص 958

140- اسناد و مدارك خطبه 1 به شرح زير است :

بحارالانوار ج 74 ص 300 و 423: مرحوم مجلسى (متوفاى 1110ه‍)

ربيع الابرار ج 1 ص 97 ح 66 و ص 312 ح 11 و ص 326 ح 47 و ج 2 ص 297 و ح 285 و ط جديد: زمخشرى (متوفاى 538 هجرى )

تحف العقول ص 67: ابن شعبه حرانى (متوفاى 380 هجرى )

اصول كافى ج 1 ص 140/138: مرحوم كلينى رازى (متوفاى 328 هجرى )

الاحتجاج ج 1 ص 473 و 475 و 209: مرحوم طبرسى (متوفى 588 هجرى )

141- خطبه 1/15 نهج البلاغه معجم المفهرس

142- خطبه 91 نهج البلاغه معجم المفهرس

143- اسناد و مدارك خطبه 211 به شرح زير است :

ربيع الابرار ج 1 ص 98 ح 67 ب 2: زمخشرى (متوفاى 538 هجرى )

كتاب النهاية ج 1 ص 37: ابن اءثير (متوفاى 630 هجرى )

منهاج البراعة ج 2 ص 332: ابن راوندى (متوفاى 573 هجرى )

نسخه خطى نهج البلاغه ص 182: نوشته سال 421

بحار الانوار ج 54 ص 38: مرحوم مجلسى (متوفاى 1110 هجرى )

144- خطبه 211 نهج البلاغه معجم المفهرس

145- نازعات آيه 26

146- اسناد و مدارك خطبه 171 به شرخ زير است :

كتاب صفين ص 232/222 (من دعاء على 7): نصربن مزاحم (متوفاى 202 هجرى )

كتاب دعا و ذكر: حسين بن سعيد اهوازى (از اصحاب امام سجاد7)

مهج الدعوات ص 102: سيدبن طاووس (متوفاى 664 هجرى )

تاريخ طبرى ج 3 ص 84 (در حوادث سال 37 هجرى ): طبرى (متوفاى 36 هجرى )

اصول كافى ج 1 ص 86 و 142: مرحوم كلينى (متوفاى 328 هجرى )

بحارالانوار ج 91 ص 241 ح 9 ب 40: مرحوم مجلسى (متوفاى 1110 هجرى )

147- اِعْتَقَمَ: باد تندى كه خشك و باران است .

148- مَخْضَ السّقاء: زيرو رو كردن محتواى مَشك .