الگوهای رفتاری امام علی (ع) و علم و هنر-ج1-ص53
((از كوزه همان برون تراود كه در اوست ))
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام در چهارده قرن قبل ، اين حقيقت روشن ((رفتار شناسى )) را توضيح داده اند:
ما اَضْمَرَ اَحَدٌ شَيْئَا إِلاّ ظَهَرَ فِي فَلَتَاتِ لِسانِهِ وَ صَفَحاتِ وَجْهِهِ
((كسى چيزى را در درونش پنهان نمى كند مگر آنكه آن چيز خود را زبان و حالات چهره اش آشكار مى سازد)) (185)
امام على عليه السلام در چهارده قرن پيش ، هم به بيمارى روانى اشاره فرمود و هم راه درمان را معرّفى كرد كه :
اِنَّ هذِهِ الْقُُلوب تَمَلُّ كَما تَمَلُّ الاءَْ بْدانُ فابْتَغوُا لها طَرائِفُ الحِكَم
((همانا اين قلب ها افسرده مى شوند چنان كه بدن ها خسته و افسرده مى شوند، پس براى درمان افسردگى روح ازسخنان حكمت آميز و زيبا استفاده كنيد)) (186)
كه امروزه با گوش دادن سخنان اخلاقى ، عرفانى ، پند واندرزهاى حكيمانه ، تلقين با عبارات حساب شده ،درمان افسردگى روح ، تحقّق مى يابد كه فرمود:
انَّ كلامُ الحُكماء اذا كان صوابا كان دواءً (187)
((همانا سخنان دانشمندان اگر درست باشد داروى شفا بخش است .))
بسيارى ، نيازها ونيازمنديهاى يتيمان را از ديدگاه امور مادّى مى نگرند، كه بايد داراى مسكن و همسر و لباس و تغذيه مناسب شوند.
امّا حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام به همان اندازه اى كه به احتياجات مادّى و جسمى يتيمان فكر مى كرد،
به رفع نيازها و كمبودهاى روانى آنها نيز مى انديشد.
تا دچار عقده هاى روانى ، يا كمبودهاى عاطفى نگردند.
امام على عليه السلام يتيمان را دور خود جمع مى كرد، و با انواع بازى ها، و صداى تقليدى از گوسفند آنها را مى خنداند،
روزى يتيمان رابه منزل آورد، و خواست به آنها عسل بخوراند، انگشتان خود را مى شست ، و با انگشتان خود عسل دردهان يتيمان مى گذارد كه دو نوع شيرينى را بچشند؛
شيرينى عسل
و شيرينى از دست پدر گرفتن (188)
گرچه افراد ناآگاه به حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام اعتراض مى كردند، كه اين كارها در شاءن شما نيست .
امّا امام على عليه السلام به نكات ظريفى توجه مى كرد كه امروز در
علم روانشناسى
روانشناسى كودك
و روانشناسى تربيتى
بسيار مورد توجّه است .
زيرا روانشناسان مى گويند:
علل بزهكارى فرزندانى كه پدر يامادر را از دست دادند كمبودهاى عاطفى است .
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام آنقدر به يتيمان توجه داشت ، و با آنها مهربانى مى كرد كه برخى از ياران امام مى گفتند:
لَوَددْتُ اِنّى كنْتُ يَتي ما
((اى كاش منهم يك يتيم بودم )) (189)
از نظر روانشناسى ، روح آدمى حالات گوناگونى دارد.
گاهى حالت پذيرش و شادابى
و گاهى حالت افسردگى .
اگر انسان ، ويژگى هاى روانى خود و ديگران را بشناسد و متناسب با حالت پذيرش و شادابى روان آدمى ، دست به كارى بزند حتما موفق خواهد شد كه امام على عليه السلام اين نكته روانى را در چهارده قرن قبل تذكّر داد:
انَّ لِلقُلوُبِ شَهْوَةً وَاقبالا و اِدْبارا فاءتُوها مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِها وَ اِقْبالُها فَاِنَّ الْقَلْب اَذا اَكْرَهَ عَمْى
(( همانا روح آدمى حالت شادابى وپذيرش ، وافسردگى وامتناعى دارد، پس در حالت شادابى وپذيرش اقدام به كارهاى مورد علاقه كنيد، زيرا اگر قلب به كارى مجبور گردد، دچار كورى ونا آگاهى مى گردد)) (190)
از كلام وحى گونه حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام مى توان ، ((روانشناسى عبادت )) را نيز مطرح كرد، كه عبادت و دعا بايد متناسب با روان و شادابى روح انسان صورت پذيرد، تا همواره با نشاط و حالت پذيرش عبادت كنيم كه لذّت ببريم .
امروزه با گسترش علم روانشناسى ، و كشف جوانب گوناگون آن ، رشته هاى روانشناسى بسيار گسترش پيدا كرده است ،
روانشناسى انسانى ، نوجوانى ، كودك وحتى روانشناسى حيوانى ، يكى از واقعيت هائى مى باشد كه در علم روانشناسى مورد بررسى است ،
كه يكى ديگر از جوانب گسترده آن تفاوت روانشناسى زنان و مردان است .