پایگاه تخصصی فقه هنر

نقاشی و مجسمه سازی در آینه فقه-ج1-ص2

واژه‌شناسي:

گفتيم‌ درباره‌ نقاشي‌ و مجسمه‌ سازي‌ در فقه، تحت‌ دو عنوان‌ صورتگري‌ و تمثال‌سازي‌ بحث‌ شده، از اين‌ رو لازم‌ است‌ پيش‌ از هرچيز نسبت‌ بين‌ اين‌ دو واژه‌ معلوم‌ شود تا در صورت‌ وجود تفاوت، حكم‌ يك‌ موضوع‌ بر موضوع‌ ديگر مترتب‌ نشود.

در نگاهي‌ ابتدايي‌ به‌ نظر مي‌آيد دو واژهِ صورت‌ و تمثال‌ با هم‌ متفاوت‌ بوده‌ و هريك‌ به‌ قسم‌ خاصي‌ از محصولات‌ هنري‌ اطلاق‌ مي‌شوند. به‌ همين‌ علت‌ بسياري‌ از فقها بين‌ اين‌ دو واژه‌ تفاوت‌قايل‌ به‌ گونه‌هاي‌ مختلف‌ آنها را از هم‌ جدا كرده‌اند.

بيان‌هاي‌ مختلف‌ و گاهي‌ متضاد7 در تقرير تفاوت‌ بين‌ دو واژه‌ صورت‌ و تمثال، به‌ ضميمه‌ سكوت‌ اهل‌ لغت‌ از بيان‌ فرق‌ آنها، نشان‌ مي‌دهد نظريه‌ تفاوت‌ صورت‌ و تمثال‌ به‌ اصل‌ اصيلي‌ مستند نيست. در كتب‌ لغت‌ نه‌ تنها به‌ تفاوت‌ معني‌ واژه‌ صورت‌ و تمثال‌ اشاره‌اي‌ نشده‌ بلكه‌ به‌ گونه‌اي‌ به‌ هم‌ پيوند خورده‌اند كه‌ معلوم‌ مي‌شود اين‌ دو واژه‌ هيچ‌ تفاوتي‌ با هم‌ نداشته‌ و هر دو به‌ طور يكسان‌ به‌ مجسمه‌ و نقاشي‌ موجودات‌ جاندار و بي‌جان‌ اطلاق‌ مي‌شوند. علاوه‌ بر اين‌ در روايات، لفظ‌ صورت‌ و تمثال، هم‌ بر مجسمه‌ و هم‌ بر نقاشي‌ موجودات‌ جاندار و بي‌جان‌ اطلاق‌ شده‌ است. فقها نيز علي‌رغم‌ اينكه‌ در بحث‌ از اين‌ دو واژه‌ هريك‌ را به‌ گونه‌اي‌ متفاوت‌ با ديگري‌ معني‌ كرده‌اند، در مقام‌ استعمال، واژهِ صورت‌ و تمثال‌ را طوري‌ استعمال‌ كرده‌اند كه‌ در هيچ‌ يك‌ از معاني‌ خاص‌ ظهور ندارند و تنها با قرينه‌ مي‌توان‌ منظور از آن‌ را فهميد. ما در كتاب‌ صورتگري‌ در اسلام‌ تعداد زيادي‌ از اين‌ روايات‌ را نقل‌ كرده‌ و پاره‌اي‌ از كتب‌ فقهي‌ مورد اشاره‌ را نام‌ برده‌ايم.