حرمت مجسمه سازی و نقاشی-ج1-ص16
دليل چهارم اين بود كه اخبار مستفيضه ايى داريم كه دلالت بر تكليف كردن مجسمه سازان و صورتگران، به دميدن روح در تصاوير و مجسمه ها مى كنند و اينها به بيانى كه گذشت، دلالت بر حرمت نقاشى نيز مى كنند.
جهت تبيين بحث، ما، نخست همه رواياتى را كه داراى چنين مضمون و مفادى هستند، نقل مى كنيم و سپس به نقد و بررسى آنها مى پردازيم:
1. روايت حسين بن زيد از امام صادق(ع):
(من صوّر صورة كَلَّفَه اـ تعالى يوم القيامة ان ينفخ فيها وليس بنافخ142.)
هر كسى تصوير كند صورتى را، خداوند متعال، روز قيامت او را واخواهد داشت كه در آن، روح بدمد و نخواهد توانست چنين كند.
شيخ مى نويسد:
(صورت، ظهور در مجسمه و نقاشى جانداران دارد و امرِ به دميدن روح، براى نماياندن ناتوانى آنان است.)
يعنى عذاب مى شود تا آن مجسمه يا عكس را زنده كند و چون نمى تواند در آن روح بدمد، پس هميشه عذاب مى كشد. با توجه به عذاب تصويرگر معلوم مى شود عمل او حرام است.
2. شيخ صدوق در كتاب خصال، نقل مى كند:
(أخبرنى الخليل بن احمد قال: حدّثنا ابوجعفر الدَّيبلى قال حدثنا ابوعبداـ قال حدثنا سفيان عن ايّوب السختيانى عن عِكرَمةَ عن ابن عباس قال:
قال رسول اـ صلى اـ عليه وآله: من صوّر صورة عُذّب وكلّف ان ينفخ فيها و ليس بفاعل.143)
هركس تصوير كند صورتى را عذاب مى شود و وادار مى شود كه در او روح بدمد و نمى تواند چنين كارى بكند.
3 . (حدثنا ابى رضى اـ عنه قال: حدثنا عبداـ بن جعفر الحميرى عن يعقوب بن يزيد عن محمد بن الحسن الميثمى عن هشام بن أحمر و عبداـ بن مُسكان عن محمدبن مروان عن ابى عبداـ عليه السلام قال:
سمعته يقول: ثلاثة يُعذَّبون يوم القيامة: من صوّر صورة من الحيوان يُعذّب حتى ينفخ فيها وليس بنافخ فيها.144)
سه گروهند كه روز قيامت عذاب مى شوند: يكى صورتگران كه عذاب مى شوند تا روح در آن صورتها بدمند و نمى توانند روح در آنها بدمند.
4. ثقة الاسلام كلينى نقل مى كند:
(محمدبن يعقوب عن على بن ابراهيم عن ابيه عن ابن ابى عمير عن رجل عن ابى عبداـ عليه السلام قال:
من مَثَّل تِمثالاً كُلِّف يوم القيامة ان ينفخ فيه الروح145.)
هر كس تصوير كند تمثال را، روز قيامت مكلّف مى شود كه در او روح بدمد.
5. (عن ابى على الاشعرى عن احمدبن محمد و عن حُمَيدبن زياد عن الحسن بن محمد بن سماعة جميعاً عن احمدبن الحسن الميثمى عن ابان بن عثمان عن الحسين بن المنذر قال:
قال ابوعبداـ عليه السلام: ثلاثة مُعَذّبون يوم القيامة ورجل صوّر تماثيل يكلّف ان ينفخ فيها وليس بنافخ146.)
سه گروه در روز قيامت عذاب مى شوند، از جمله مردى كه تصوير كند تمثالها را، وادار مى شود كه در آنها روح بدمد و نمى تواند.
6. احمدبن محمدبن خالد برقى نقل مى كند:
(عن محمدبن على عن ابى جميلة عن سعدبن طريف عن ابى جعفر عليه السلام قال: ان الذين يُؤذون اـ ورسوله. هم المُصَوِّرون. يكلّفون يوم القيامة ان يَنفُخُوا فيها الروح147.)
امام باقر عليه السلام، آيه كريمه: (آنان كه خدا و رسول را اذيت مى كنند) را به صورتگران معنى مى كند و مى فرمايد: روز قيامت وادار مى شوند كه در صورتهايى كه ساخته اند روح بدمند.
7. در جوامع حديثى اهل سنت، مانند: صحيح مسلم، بخارى و… روايات فراوانى به اين مضمون نقل شده است. در بعضى از روايات آنها، به جاى امر به دميدن روح، احياء آمده است، از جمله:
(عن عبيداـ عن نافع ان عبداـ بن عمر أخبره ان رسول اـ، صلّى اـ عليه وآله، قال: ان الذين يَصنَعون هذه الصوَّر يعذبون يوم القيامة يقال لهم أحَيوا ما خلقتم148.)
آنان كه اين صورتها را مى سازند، روز قيامت عذاب مى شوند و به آنان گفته مى شود: زنده كنيد آنچه را كه ايجاد كرده ايد.
چگونگى استدلال در همه اين روايات به اين بيان است: تصويرگر، تهديد به عذاب شده و تكليفِ به دميدن روح وزنده كردن صورتهايى كه ساخته، جهت نماياندن ناتوانى تصويرگر است. با توجه به اين كه صورت، شامل مجسمه و نقش جانداران مى شود، پس حرام بودن نقاشى جانداران از اين روايات به خوبى استفاده مى شود.