حکم نقاشی و مجسمه سازی از نگاه شریعت (2)-ج1-ص12

نيتجه آن كه پاسخ از اشكال ملازمهٌ بين حرمت ايجاد ووجود تصاوير، منحصر نفى اينملازمه است و اگر ملازمه را بپذيريم بايد مدعى باشيم كه اتلاف و نابود كردنتصوير حرام تنها برعهدهٌ فاعل آن يعنى شخص نقاش است نه نگاهدارندهٌ آن.

دليل دوم: صحيحهٌ پيشين محمد بن مسلم است كه گويد: ازامام صادق (ع) دربارهٌحكم مجسمهٌ درخت، خورشيد و ماه پرسيدم؟

امام (ع) فرمود:

تاوقتى كه مجسمه حيوانى نباشد مانعى ندارد. (21)

استدلال به اين روايت براين مبنا است كه سؤال راوى از تماثيل ظهور دراين داردكه راوى از حكم كارى كه متداول بوده و محل ابتلاى مردم بوده يعنى نگهدارىمجسمه، سؤال كرده است. اما صرف ايجاد و ساختن مجسمه كارى است كه تنها به شخصمجسمه ساز اختصاص دارد، چنان كه اگر كسى از شراب سؤال كند و در پاسخش گفته شودكه حرام است يا ازعصير عنبى سؤال كند و در پاسخ گفته شود مباح است ذهن انسانبه شرب شراب و عصير عنبى انصراف پيدا مى كند نه به ساختن آنها، بلكه در محلبحث، انصراف سؤال به ساختن ظهور بيشترى دارد; زيرا ساختن عصير عنبى و شراب ازهر كسى ساخته است درحالى كه ساختن مجسمه تنها از افرادى خاص برمى آيد.

شيخ انصارى از استدلال به اين روايت پاسخ داده است:

اين صحيحه درسؤال از نگهدارى مجسمه ظهور ندارد، زيرا ساخت تصاوير در اذهانارتكاز دارد، حتى پرسش از حكم نگهدارى مجسمه زمانى مطرح است كه حرمت ساخت آندانسته شود; زيرا احتمال نگهدارى چيزى كه ساختش حلال است حرام باشد.(22)

اين اشكال وارد نيست; زيرا اختصاص دادن پرسش به صورت ايجاد مجسمه وجهى ندارد;بلكه از آنجا كه بعيد مى نمايد شخص مثل محمد بن مسلم از حرمت مجسمه بى اطلاعباشد اين امر را تقويت مى كند كه او از حكم حرمت ساخت مجسمه اطلاع داشته وسؤال او مربوط به نگهدارى مجسمه بوده است. پس اين روايت دلالت مى كند كه بينمجسمهٌ جانداران و غير جانداران تفاوت است. به اين معنا كه نگهدارى مجسمهٌغير جانداران جايز است اما نگهدارى مجسمه جانداران جايز نيست.

مگر آنكه گفته شود: سؤال كننده درمقام شناخت حدود و قيود حرام بوده است كه آياساختن مجسمه شامل غير جانداران است يا اختصاص به جانداران دارد؟ طبق ايناحتمال، ديگر سؤال اختصاص به نگهدارى نخواهد داشت بلكه شامل ايجاد و آفرينشمجسمه نيز مى شود.