حکم نقاشی و مجسمه سازی از نگاه شریعت (2)-ج1-ص5

ممكن است وجه حرمت را چنين بيان كنيم: متداول از نقاشى جنّ و فرشتگان شكلمشابه حيوانات است. بنا بر اين از اين جهت نقاشى جنّ و فرشته حرام است; زيرابا فرض علم نقاشى به اين كه اين نقش صورت جنّ يا فرشته است، لازم نيست قصدحيوانيت آن را داشته باشد.

استاد بزرگوار ما امام خمينى(ره) براين گفتار چنين اشكال كرده است:

اوّلاً; بعيد نيست كه در تصاوير مشترك قصد حيوانيت معتبر باشد.

ثانياً; تصاوير متعارف از فرشته و جنّ، هرچند از برخى جهات با انسان شبيه است،اما از نظر عرف از تصاوير حيوانات متمايز است; زيرا عرف آن را غير از تصويرانسان مى داند. بنا بر اين ميان تصوير انسان و تصويرى كه براى موجود ديگرشبيه به انسان ترسيم مى شود، تفاوت وجود دارد، تصاوير متداول براى فرشته وجنّ از قبيل دوم است. (5)

همچنين درمصباح الفقاهه آمده است:

كسى كه تصوير فرشته يا جنّ را مى كشد مقصودش صورت خود فرشته و جنّ است نه صورتحيوان و نه صورت چيزى اعم از فرشته و جنّ و حيوان. (6)

بنابر اين از اين جهت كه شخص نقاش با كشيدن صورت فرشته و جنّ قصد حيوانيت رانداشته، نمى توان مدعى حرمت شد.

ممكن است افزون بر ادلهٌ پيشين، براى اثباتِ حرمتِ نقاشى جنّ و فرشته بهصحيحهٌ پيشگفته بقباق استدلال شود، با اين ادعا كه بگوييم ظاهر گفتار امام (ع)

دراين صحيحه كه فرمود:(والله ما هى تماثيل الرجال و النساء و لكنها الشجر وشبهه.) اين است كه بين جاندار و غير جاندار از جهت جواز يا عدم جواز نقاشىتقابل وجود دارد و ياد كرد موارد ذكر شده در روايت از باب مثال بوده است.

والله العالم. (7)

استاد بزرگوارما امام خمينى(ره) براين ادعا چنين اشكال كرده است:

تمسك به روايت ابوالعباس بقباق مردود است; زيرا در آن ازيك واقعهٌ خارجى مشخصىياد شده است… و معنا ندارد كه قضيهٌ شخصى داراى اطلاق باشد. (8)

به هر حال، ما نيازى به دست يازيدن به اين استدلالها[ كه نوعاً مواجه با اشكالاست] نداريم; زيرا چنان كه بيان شد براى اثبات حرمت دو راه وجود دارد: الف ـعموم يا اطلاق ادلهٌ حرمت نقاشى كه نسبت به فرشته و جنّ پابرجاست. ب ـ حكمتحرمت كه تشبّه به خالق است در بارهٌ نقاشى آنها نيز جريان دارد. دقت كنيد.

فرع هفتم: هرگاه نياز اقتضا كندكه تصوير چيزى آفريده شود وبى آن كه شخص قصدحكايت داشته باشد به يكى از آفريده هاى خداوند ـ هر چند حيوان باشد ـ شبيهگردد حكم آن چيست؟

ظاهر عبارت جواهر اين است كه اين كار حرام نمى باشد. وى مى گويد:

اگر تصوير بين حيوان يا غير حيوان مشترك و همسان باشد حرمت تابع قصد نقّاشاست. (9)

شيخ اعظم انصارى نيز به اين حكم تصريح كرده است: