هنرهای تصویری و تجسمی در نگاه شیخ انصاری-ج1-ص6

(امكان دارد چنين برداشت شود كه دميدن روح، در صورت مقتضى، آن است كه صورت، از هر حيث آمادگى زنده شدن را دارا باشد و فقط، روح نداشته باشد. به تعبير ديگر، بايد صورت به شكل مجسمه باشد، تا دميدن در آن تصور بشود. بنابراين، حديث، مربوط به ساختن مجسمه مى شود و نه نقاشى بر روى جسم مسطح.

پاسخ مى دهد:

(دميدن روح، هميشه مستلزم آن نيست كه تصوير به صورت مجسمه باشد، بلكه زنده كردن نقش هم، به لحاظ موادّى كه در آن نقش به كار رفته، قابل تصور است.)

5 . محمدبن مسلم مى گويد: از امام صادق(ع)، در باره تمثالها و عكسهاى نقاشى شده درختان و خورشيد و ماه پرسيدم.

امام فرمود:

(ولابأس مالم يكن شيئاً من الحيوان).18

جايز است، مادام كه در آن نقشها چيزى از موجود زنده ترسيم نشده باشد.

به باور شيخ، اين، ظاهرترين روايت است در اين باب. در وجه ظاهرتر بودن، درمقايسه با احاديث گذشته مى نويسد:

(تصوير خورشيد و ماه، هميشه به صورت نقاشى و ترسيم شكل آنهاست و كسى مجسمه آنها را درست نمى كند، تا در روايت، اين احتمال داده شود كه سؤال، از ساختن مجسمه بوده است.)

بنابراين، سؤال از ترسيم شكل بوده و امام، همين ترسيم را در مورد جمادات، جايز شمرده، ولى در مورد موجود زنده، ممنوع دانسته است.19

6 . على(ع) مى فرمايد:

(من جدّد قبراً او مثّل مثالاً فقد خرج من الاسلام20).

هركس، قبرى را تجديد بنا كند، يا تمثالى را وجود بخشد، از اسلام خارج شده است.

واژه مثال در اين حديث، قدرى موهم است و شيخ آن را براى دفع هر توهم، توضيح داده است كه: واژه (مثال) و (تمثيل) در اين حديث،به معناى تصوير و ترسيم شكل است، نه ساختن مجسمه21. بنابراين، حديث مربوط به بحث ما، يعنى، نقاشى و صورتگرى مى شود، نه مجسمه سازى.

علاوه براين، آنچه در عينيت جامعه آن روز رواج داشته، كشيدن عكس انسان و حيوان بوده است و نه ساختن مجسمه و يا حكّ كردن آن بر سنگ و تراشيدن پيكر. از اين روى، سؤال و جواب، به همان مسأله رايج عصر باز مى گردد.

با اين همه، هنوز شيخ، احساس مى كند كه تعميم عنوان (تمثيل و نمونه سازى)،نسبت به مجسمه و تصوير صرف، نياز به مؤيّدات بيشترى دارد. از اين روى، مطالبى را به عنوان تأييد مى آورد كه ضمن تقويت نظريه فوق پيامدار جنبه ديگرى از بحث نيز مى باشد و آن اين است كه در حقيقت، فلسفه حرمت مجسمه سازى و تصوير موجود جاندار را نيز از ديدگاه شيخ آشكار مى سازد.

فلسفه حرمت تصوير جانداران، از ديدگاه شيخ