پژوهشی در غنا از نگاه قرآن و روایات تفسیری-ج1-ص36

باب تفعيل و باب تفعّل آن (ترجيع و ترجّع) به معناى ترديد و زير و بم دادن صدا در گلو يا بُنِ بينى است.(1) در حقيقت ترجيع با ضرب ها و برگرداندن هاى مكرّر صدا ايجاد مى شود.

ترجيع در اصطلاح خوانندگان به معناى «تحرير» است; تحرير افزون بر معناى آزادكردن و خوب نوشتن، به معناى كشش دادن صدا هنگام آوازخوانى آمده است.

تصوير ترجيع به معناى يادشده، بدين گونه است كه خواننده به هنگام خوانندگى مانند كبوتر قمرى، كبك و بلبل صداى خود را فقره فقره و پى درپى ابراز مى كند و چنين مى گويد: «آآآآآ…».(2) خوانندگى به گونه مذكور، همان زير و بم دادن صدا به وسيله گلو يا بُنِ بينى است; از اين رو مى توان گفت: معناى لغوى ترجيع با معناى اصطلاحى آن تفاوتى ندارد.

حق اين است كه تعريف غنا به صداى داراى ترجيع درست نيست; زيرا:

1. از نظر عرف صداى داراى ترجيع، به تنهايى غنا شمرده نمى شود و به تعبير صاحب جواهر(3) بيشتر صداها در قرائت قرآن، دعا، خطبه، شعر در تمام شهرها و عصرها، از عالمان و غير آنها، خالى از تحسين، مدّ و ترجيع نيست و عرف آنها را غنا به شمار نمى آورد.

2. بيشتر فقيهان، افزون بر ترجيع، واژه اطراب را در تحقّق معناى غنا سهيم مى دانند(4) و اين بيانگر آن است كه اگر ترجيع طرب آور باشد، حرام است